O
goberno francés acaba de prohibir o uso da linguaxe denominada “inclusiva” nos
seus textos oficiais. “As Administracións dependentes do Estado francés deben
adecuarse ás regras gramaticais e sintácticas, principalmente por razóns de
intelixibilidade e claridade”, apuntou o ministro Édouard Philippe. Fronte a
esta posición, diversos colectivos feministas defenden anotar de forma
sistemática o sufixo feminino a seguir do masculino en nomes referidos a
persoas, coa intención de loitar contra a “invisibilización” das mulleres no
francés. A Academia Francesa da lingua declarou a súa oposición radical a esta última
tendencia, cualificándoa de “aberración lingüística”. Mais, como está a
cuestión entre nós?
De entrada
atopámonos ante un problema social ao que nos últimos tempos se lle pretende
dar un carácter marcadamente lingüístico. Por moitos femininos que empreguemos,
a sociedade non vai ser menos machista: equiparación de soldos, de
oportunidades e de trato son os dereitos que se lles deben outorgar tanto a
homes como a mulleres. Tampouco podemos medir o nivel de machismo dun idioma
pola forma en que flexiona o xénero. Véxase, se non, as dificultades do inglés,
que en ocasións debe recorrer a solucións como a policewoman ou a female teacher para referirse ás
mulleres; ou o caso de determinados sufixos femininos no francés, como la deputée ou la colonelle, que non se pronuncian e polo tanto fanse invisibles
na fala. A gramática, lonxe de ser sexista, é unha ferramenta de comunicación
humana formada ao longo dos séculos e non un produto dunha mente revirada de
hoxe en día. Outra cousa é o uso sexista que se poida facer dela, onde si se
dan situacións discriminatorias.
As
consecuencias de “amañar” a gramática poden ser graves se non se fan con
sentidiño. Xa apuntamos como algunhas linguas marcan o feminino referido ás
persoas con diversos recursos e con máis ou menos éxito. Coutar usos obvios do
xénero masculino (coma tal o seu carácter xenérico ou non marcado, presente en
todas as linguas da nosa contorna) na procura dunha pretendida equiparación,
pode fomentar unha lingua antieconómica, menos clara e proclive a erros e
confusións indesexables. Ademais, o número de substantivos que permite a
flexión de xénero en galego non chega ao dez por cento do total. O outro
noventa e pico por cento das formas seguirá quedando sen marcar, ben por teren
un xénero único, ben porque, sendo de xénero dobre, non presentan variación
formal. Entre elas inclúense gran número referido a persoas, coma as epicenas (a testemuña, o peón), as rematadas en
vogal distinta das asociadas ao masculino e a feminino (gurú, personaxe), moitas das rematadas en consoante (manequín, mártir), etc.
A realidade do discurso é moito máis complexa que empregar
denominacións abstractas (o reitorado, por
o reitor), formas dobres (o reitor, a reitora) ou con barras (o/a reitor/a), entre outras. Os manuais
de linguaxe non sexista ou igualitaria ofrecen consellos polo xeral a partir de
modelos de documentos estandarizados e pechados. Primeiramente, porque as
recomendacións están feitas só para a lingua escrita: resulta impensable que
nun discurso oral fluído se agregue esta restra de formas desdobradas que imposibilitaría
a comunicación. En segundo lugar, porque a súa aplicación vai dirixida case
exclusivamente a modelos de documentos ou para se empregar ao principio de
certos textos, mais non para un texto corrido: imaxinemos as dificultades que
teriamos ao ler unha novela onde se empregasen a cada paso. E, en terceiro
lugar, porque vulneran certas regras gramaticais, normativas e de estilo
establecidas sen ofrecer solucións alternativas válidas nin consensuadas.
Confúndese, en definitiva, xénero (gramatical) con sexo (humano) ao pretender
amañar o problema de fondo con solucións formais non sempre axeitadas.
Para rematar, cítase un par de exemplos nos que se
aprecia o uso de formas dobres (masculinas e femininas) levado ao extremo:
Só os venezolanos e venezolanas por nacemento e sen outra
nacionalidade poderán exercer os cargos de Presidente ou Presidenta da
República, Vicepresidente Executivo ou Vicepresidenta Executiva, Presidente ou
Presidenta e Vicepresidentes ou Vicepresidentas da Asemblea Nacional,
maxistrados ou maxistradas do Tribunal Supremo de Xustiza, Presidente ou
Presidenta do Consello Nacional Electoral, Procurador ou Procuradora Xeral da
República, Contralor ou Contralora Xeral de la República, Fiscal Xeral da
República, Defensor ou Defensora do Pobo, Ministros ou Ministras dos despachos
relacionados coa seguridade da Nación, finanzas, enerxía e minas, educación;
Gobernadores ou Gobernadoras e Alcaldes ou Alcaldesas dos Estados e Municipios
fronteirizos e daqueles contemplados na Lei Orgánica da Forza Armada Nacional.
(Constitución da República Bolivariana de Venezuela,
tomado de Ignacio M. Roca, Boletín de la
Real Academia Española, tomo 89, 2009, páx. 78).
Compañeiros
e compañeiras: os nosos delegados e delegadas falaron xa cos encargados e
encargadas de todos os servizos para pedir que a media hora de pausa dos
traballadores e traballadoras coincida coa hora de ocio dos nosos fillos e
fillas no xardín de infancia da empresa.
(S. de Andrés Castellanos: “Sexismo y lenguaje. Estado de
la cuestión: reflejos en la prensa”, I Simposio Internacional de Análises do
Discurso, Universidade Complutense de Madrid, 1998, páx. 3).