Concordancia

A concordancia é a correspondencia morfolóxica entre determinadas partes de dúas ou máis palabras, que establece unha relación entre elas. Hai dous tipos principais de concordancia: a concordancia nominal e a concordancia verbal. Os determinantes e os adxectivos concordan co substantivo ao que se refiren en xénero (masculino ou feminino) e en número (singular ou plural). O verbo e o suxeito concordan en número e persoa (primeira, segunda ou terceira). O tipo de modificadores e a súa colocación con respecto ao substantivo, así como a presenza de determinados elementos no suxeito da oración, son aspectos que van influír na concordancia.

10 xeitos de escribir con claridade

A linguaxe chá ou clara é aquela cuxos destinatarios entenden á primeira. Podemos identificar a linguaxe clara polas súas características: doada de ler, de entender e de comunicar. Palabras sinxelas, frases e parágrafos curtos e ideas ben estruturadas son elementos asociados á clareza lingüística.

O uso da denominada plain linguage, linguaxe clara ou linguaxe chá promóvese desde hai varias décadas en diversos países co obxectivo xeral de que a información producida sexa facilmente comprensible para os seus destinatarios. Partillando o acto de escribir nas súas fases principais, extraeuse unha serie de recomendacións agrupadas nas seguintes epígrafes que son a base deste artigo:

- O obxecto: de que vou escribir?
- O público: a quen me vou dirixir?
- As ideas: como podo organizar as miñas ideas?
- A disposición: como coloco os datos?
- A escritura: como empezo?
- As palabras: como podo recoñecer as palabras claras?
- O verbo: por que o verbo?
- As frases: como redacto as mellores frases?
- Os parágrafos: como constrúo os parágrafos?
- A revisión: para que revisar?

Fluidez expresiva

A facultade comunicativa recoñécese, polo común, como unha facultade exclusiva da condición humana. Mediante unha ferramenta lingüística, a palabra, o orador non só fai entender as cousas (expresa o que sabe), senón que tamén o que experimenta e o que sente. A comunicación pode adquirir unha dimensión artística: non importa inventar ou deixar correr a imaxinación, con tal de facelo con xeito. Desta escala creativa nacen os diferentes xéneros literarios.
 
 

Listaxe de abreviacións

Este pequeno elenco de abreviacións está tirado das tres entradas que tocan os diferentes tipos de redución de palabras: truncamentos e abreviaturas, símbolos, acrónimos e siglas.

 

Símbolos

 

Existen diversos procedementos na formación das abreviacións, dos cales xa presentamos o truncamento e a abreviatura, o acrónimo e mais a sigla. Vexamos, para rematar esta serie, as características doutro resultado abreviativo moi habitual, o símbolo. Atendendo ás súas características, merecen comentario pormenorizado o criterio xeral aplicado no acurtamento, o resultado abreviado e o seu uso, a ortografía e a lectura da solución reducida, así como o seu xénero e número, se fose o caso.

	Símbolos
Criterio	Trátase de convencións internacionais, polo que non son de libre creación.
Resultado	Letra ou letras (kg, quilogramo), por veces acompañadas doutros signos (m/s2, metro por segundo cadrado), que representan unha palabra ou sintagma.
Ortografía	Utilizan letras maiúsculas e minúsculas, en ocasións combinadas no mesmo símbolo (s, segundo; K, potasio; Na, sodio). Non sempre existe relación entre a forma do significante no idioma e a do símbolo (Ag, prata [do latín argentum]). Algunhas veces, os símbolos internacionais conviven con outros propios do galego (O, oeste; e W, west).  Van separados por un espazo da cifra ou palabra que poden acompañar (350 g, 2500 €).
Lectura	Case todos se len desenvolvidos (g, lido “gramo”; €, lido “euro”), mais nuns poucos casos tamén é posible ler os símbolos (H2O, lido “hache dous o” ou “auga”; 2pr, lido “dous pi erre” ou “perímetro dun círculo”).
Feminino	Teñen un só xénero, que na súa maior parte é o masculino.
Plural	Os símbolos non toman morfema de plural, a diferenza das palabras que representan.
Uso	Son abreviacións usadas en textos científicos e técnicos. Nos textos de carácter xeral, resérvanse para cadros estatísticos, gráficos e outros lugares con pouco espazo. Os símbolos de medida e os das moedas úsanse acompañados das unidades numéricas (100 m, 1500 €).

Acrónimos e siglas

 

Existen diversos procedementos na formación das abreviacións, dos cales xa presentamos o truncamento e mais a abreviatura, e noutra ocasión analizaremos o símbolo. Vexamos de forma comparada as características doutros dous resultados abreviativos moi habituais, o acrónimo e a sigla. Atendendo as características de cada un, merecen comentario pormenorizado o criterio xeral aplicado no acurtamento, o resultado abreviado e o seu uso, a ortografía e a lectura da solución reducida, así como o seu xénero e número, se fose o caso.

	Acrónimos	Siglas
Criterio	Abrévianse enunciados de máis dunha palabra que poidan silabearse. O resultado combina na mesma palabra sílabas, letras, ou unha combinación das dúas, dun enunciado. En consecuencia, en todo acrónimo debe aparecer máis dunha letra dalgunha das palabras acurtadas (sonar, sound navigation ranging). Non son de libre creación.	Abrévianse enunciados de máis dunha palabra. Unhas veces toman a letra inicial de cada palabra plena (substantivos, adxectivos e verbos: PIB, produto interior bruto) e outras tamén utilizan a inicial das accesorias (preposicións, conxuncións, etc.: UDC, Universidade da Coruña). Non son de libre creación.
Resultado	Nova palabra fixada no uso, unhas veces común (o tergal, o poliéster galo) e outras propia, adoito referida a unha entidade (Sergas, Servizo Galego de Saúde). Os acrónimos estranxeiros unhas veces adáptanse traducindo a denominación para o galego (sida [aids, en inglés], síndrome de inmunodeficiencia adquirida) e outras non (delco, Dayton Engineering Laboratories Company).	Son formacións léxicas coñecidas e usadas, entre as que destacan as abreviacións de entidades. A siglas estranxeiras unhas veces tradúcense (ONU [UNO, en inglés], Organización das Nacións Unidas) e outras non (UNESCO, Unit Nations Educational Scientific and Cultural Organization). De forma ocasional, poden converterse en substantivos comúns (ovni, obxecto voante non identificado).
Ortografía	Coma outra palabra calquera. Cando é común, gráfase con minúsculas e cando é propia, con inicial maiúscula. Os acrónimos adoitan ter acento grave (módem) ou agudo (radar).	Gráfanse con todas as súas letras en maiúscula, con independencia da grafía das palabras en orixe, aínda que de forma esporádica poden tomar algunha minúscula (Convergència i Unió, siglado CIU ou CiU). As siglas silabeadas adoitan ter acento grave (FIFA, Federación Internacional de Fútbol Asociación [lido “fífa”] ou agudo (CD, Compact Disc [lido “cedé”]). Algunhas combinan letras e números (K2, canoa kaiak de dúas prazas e modalidade deportiva na que intervén esta canoa; 11-S ou 11S, día 11 de setembro de 2001 e atentado cometido ese día).
Lectura	Lense coma calquera outra palabra, polo que deben permitir o silabeo (A-ga-der, Axencia Galega de Desenvolvemento Rural).	Non sempre permiten o silabeo, polo que unhas veces soletréanse tal cal (DNI, lido “deeneí”) ou engadindo algunha vogal na fala (DOG, lido “doga”); e outras, só pode lerse a denominación completa (EGPGC, Exército Guerrilheiro do Povo Galego Ceive [lido tal cal]).
Feminino	Polo xeral, toman o xénero do concepto que representan (o radar [radio detection and ranging], por ‘o aparello’) ou da primeira palabra que entra na denominación (a sida, por ‘a síndrome’).	Toman o xénero da palabra que constitúe o núcleo semántico da denominación, que adoita ser a súa primeira palabra (o ILG, Instituto da Lingua Galega [por “o instituto”]; a TVG, Televisión de Galicia, [por “a televisión”]).
Plural	Os comúns forman o plural coma as demais palabras, en –s (bit, bits), -es (radar, radares) ou -is (tergal, tergais).	Non admiten morfema de plural, aínda que si o determinante plural (teño dous NIF; reparou varios PC).
Uso	Nun texto, desenvólvese entre parénteses a primeira vez que aparece ou advírtese despois do enunciado desenvolto que se vai usar o acrónimo correspondente. Exceptúanse aquelas denominacións recollidas no dicionario (motel, por motorists hotel), moi coñecidas ou que só se usan en forma de acrónimos (Muface, Mutualidade Xeral de Funcionarios da Administración Civil do Estado).	Nun texto, desenvólvese entre parénteses a primeira vez que aparece ou advírtese despois do enunciado desenvolto que se vai usar a sigla correspondente. Exceptúanse aquelas denominacións moi coñecidas (IVE, imposto sobre o valor engadido) ou que só se usan sigladas (CIA, Central Intelligence Agency).

           

Truncamentos e abreviaturas

Existen diversos procedementos na formación das abreviacións. Vexamos de forma comparada as características de dous resultados abreviativos moi habituais, o truncamento e a abreviatura, que máis adiante ampliaremos co acrónimo e a sigla e mais o símbolo. Atendendo as características de cada un, merecen comentario pormenorizado o criterio xeral aplicado no acurtamento, o resultado abreviado e o seu uso, a ortografía e a lectura da solución reducida, así como o seu xénero e número, se fose o caso. 

	Truncamentos	Abreviaturas
Criterio	Acúrtanse sílabas completas ou letras que poidan formar novas sílabas ao primeiro (bus, autobús), no medio (pra, para) ou ao final da palabra (tan, tanto).	Sempre debe conservarse a primeira letra da palabra, pois esta só se pode acurtar polo medio (ppal., principal) ou ao final (gal., galego).
Resultado	Nova palabra de máis dunha letra, produto do acurtamento doutra coa que pode convivir (cole e colexio) ou mesmo desprazar (radio, radiorreceptor ou radiodifusión). Aínda que só se truncan palabras soltas, os truncamentos poden formar parte de novas palabras compostas (cantautor, cantante + autor; autoescola, automóbil + escola).	Letra ou conxunto de letras soltas, resultado do acurtamento máis ou menos ocasional dunha ou varias palabras (l. c. ou loc. cit., loco citato). Son de libre formación, seguindo unhas pautas básicas, aínda que algunhas xa están consolidadas polo uso (etc., por etcétera; S. O. S., save our ship). Poden abreviarse varias palabras ou sintagmas xuntos (P. V. P., prezo de venda ao público; loc. adv., por locución adverbial). Deben acurtarse suficientes letras para que compense abreviar (Dna., por dona, non compensa) e non tan poucas que xere ambigüidade (col. pode ser colaborador/a, colección, colexio, columna, colonia, etc.).
Ortografía	Coma outra palabra calquera. Toma acento cando cumpra (Álex, Alexandre) e tamén conserva a maiúscula orixinal, se fose o caso (Compos, [Sociedade Deportiva] Compostela).	Remata en consoante cando a palabra parte polo medio (art., por artigo). Leva polo xeral punto final abreviativo, aínda que tamén pode usar a barra (c/c, conta corrente). Pode utilizar outros elementos, como as letras voadas e os números (cía. ou C.ía, compañía; 1.o ou 1o, primeiro). Conserva o acento orixinal cando a vogal acentuada forma parte da abreviatura (páx., por páxina) e tamén a maiúscula (Admón. por Administración), aínda que ás veces cambia minúsculas por maiúsculas (Sr., por señor; D. E. P., por descanse en paz). As abreviaturas de varias palabras seguidas deben separarse mediante un espazo despois de cada unha.
Lectura	Debe lerse o truncamento como tal.	Non debe lerse a abreviatura, senón a palabra completa.
Feminino	Poden ser masculinos ou femininos. Polo xeral, conservan o xénero da palabra completa (o zoo, o zoolóxico; a ‘bici’, a bicicleta; pero o mol, a molécula-gramo; o xel, a xelatina). Tamén se dan casos de solucións con xénero dobre (o ‘profe’, o profesor; a ‘profa’, a profesora).	Só se indica cando o acurtamento recolle o final da palabra que marca o xénero (lda., licenciada).
Plural	Admiten plural, coma as demais palabras (xeles, xelatinas; ‘profes’, profesores).	Só se marca na forma cando o acurtamento recolle o final da palabra (Admóns., Administracións). En certos casos fixados polo uso, o plural sinálase duplicando as iniciais da denominación singular (CC. OO., Comisións Obreiras).
Uso	Unhas formas están admitidas pola norma e outras úsanse tan só na fala (‘depre’, depresión; ‘poli’, policía; ‘promo’, promoción; ‘compa’, compañeiro).	As abreviaturas nacen en exclusiva para a lingua escrita. Deben usarse con sentidiño e non en calquera tipo de textos. É conveniente elaborar unha lista de abreviaturas para guiar o lector.

 

Abreviacións

Abreviar palabras ou enunciados consiste en reducir a súa extensión. As abreviacións xorden por economía lingüística, buscando expresar enunciados longos de forma reducida sen perder eficacia comunicativa.

Existen diversos tipos de abreviacións para dar resposta a distintas necesidades de uso. Unhas reducións xorden de forma oral (os truncamentos), algunhas de forma ocasional e mesmo persoal (as abreviaturas, agás unhas poucas de uso común, como etc.), outras sobre todo para acurtar denominacións extensas (as siglas e acrónimos) e outras, de ámbito internacional, para se usaren en eidos técnicos e científicos (os símbolos).

Atendendo ao resultado formal da redución, as abreviacións máis comúns son estas cinco:

- O truncamento, palabra resultado de acurtar outra nalgunha das súa partes: trole (trolebús); Floro (Florentino); hetero (heterosexual).

- A abreviatura, caracterizada por conservar polo menos a primeira letra da palabra e por rematar en punto: atte. (atentamente), cía. (compañía), a. de C. (antes de Cristo).

- A sigla, formada pola agrupación da letra inicial de cada palabra principal dunha denominación: DOG (Diario Oficial de Galicia), USC (Universidade de Santiago de Compostela).

- O acrónimo, palabra formada a partir de sílabas ou letras dun enunciado: delco (Dayton Engineering Laboratories Corporation Ohio), Internet (International Net).

- O símbolo, abreviación universal  empregada en ámbitos científico-técnicos: l (litro), Si (silicio).

Formación do plural nos empréstitos

Empréstito ou préstamo é toda voz, frase ou xiro que o galego toma doutra lingua. O seu grao de adaptación, o tempo que leva no noso idioma ou que se sinta ou non como propio son aspectos que van influír na formación do plural deste tipo de termos, sexa seguindo as regras do galego, sexa conservando as formas plurais das linguas de procedencia. Tamén inflúe o seu grao de difusión e que pertenzan á lingua común ou a unha linguaxe de especialidade.

Novos femininos

Como se sabe, a terminación –o refírese polo xeral a substantivos masculinos e a terminación –a, a substantivos femininos. Mais, aínda hoxe se escoita unha muller médico, a avogado ou o camareiro (persoa que atende os clientes en bares e restaurantes) e a camareira (muller que limpa e ordena os cuartos dun hotel). Estas e outras voces poderían ser cualificadas como exemplos de sexismo lingüístico na medida en que a forma de expresión resulta inadecuada. As marcas de sexismo lingüístico son, polo xeral, o tratamento diferenciado ou pexorativo da muller e a invisibilidade da muller no discurso.  

Por que razóns se evita médica ou avogada? E por que o substantivo feminino camareira alude a unha profesión considerada de inferior categoría á do masculino camareiro? As linguas reflicten, en parte, a realidade social a través das súas palabras e os dicionarios dan testemuño desta realidade recollendo e definindo as súas voces. Nas últimas tres décadas obsérvase unha tendencia a incluír, nos compendios normativos galegos, cada vez máis novos nomes de profesións en feminino que antes non existían.

 

Xénero gramatical e sexo

En galego o xénero é unha clase ou tipo á que pertencen as cousas, coma tal un trazo gramatical que clasifica determinadas palabras en masculinas e femininas. Daquela, cando falamos de “perspectiva de xénero” ou de “violencia de xénero” estamos querendo dicir “perspectiva feminina” ou “violencia contra as mulleres”. A razón desta confusión radica en que usamos o substantivo xénero como se usa en inglés gender, que si ten unha acepción que alude ao sexo. Logo, xénero e sexo son dúas cousas distintas para nós.

Numerais

Os numerais son palabras que expresan un número, unha posición nunha serie, unha multiplicación ou unha partición.
Segundo o que expresen, hai catro os tipos de numerais:

· Os cardinais expresan unha cantidade: tres peras.
· Os ordinais expresan orde nunha sucesión: chegou en terceira posición.
· Os multiplicativos expresan multiplicación:  gaña o triplo ca min.
· Os partitivos expresan división: comemos un terzo da torta.

Nesta entrada tamén atoparás uns cadros cos principais numerais, outras palabras consignificado numeral, grafías particulares dos numerais e a numeración dashoras.   
 

Maiúsculas e minúsculas

O alfabeto galego consta de vinte e tres letras e seis dígrafos cos que se escriben todas as palabras do idioma. Cada letra e cada dígrafo teñen dúas variantes ortográficas, unha en minúscula (a, b, c...) e outra en maiúscula (A, B, C...). O habitual é escribir as palabras con letras minúsculas, deixando as maiúsculas iniciais para marcar determinadas partes do texto e para salientar algunhas voces. O uso da maiúscula é, pois, un recurso gráfico para distinguir determinadas palabras.

A. Maiúscula inicial pola posición da palabra no texto

B. Maiúscula inicial para salientar certas palabras

   1. Nomes de persoa e títulos persoais

   2. Nomes de animais e cousas singularizadas

   3. Nomes de lugar

   4. Títulos

   5. Nomes de organizacións, institucións, empresas e outras entidades

   6. Denominacións culturais

C. Outros usos da maiúscula

Claves para unha redacción eficaz

Nesta presentación atoparás unha serie de indicacións sinxelas que te guiarán no acto de escribir.